SAUL BASS. Grafik, który ZMIENIŁ HOLLYWOOD

Co łączy logo Kleenexa, Warner Communications i stary amerykański plakat do Zawrotu głowy Alfreda Hitchcocka? Wszystkie zostały zaprojektowane przez jednego człowieka, jednego z najbardziej utalentowanych grafików XX wieku, Saula Bassa. Jego prace zdefiniowały projektowanie graficzne drugiej połowy wieku – artysta zaprojektował niezliczoną ilość plakatów filmowych, napisów tytułowych do filmów, a także logo dla amerykańskich firm, które są w użyciu do dzisiaj. W trakcie swojej ponad 40-letniej kariery Saul Bass współpracował z wybitnymi reżyserami, takimi jak Alfred Hitchcock, Otto Preminger, Billy Wilder, Stanley Kubrick czy Martin Scorsese, projektując plakaty i filmowe czołówki do najwybitniejszych filmów w historii kinematografii.

Saul Bass urodził się 8 maja w 1920 roku na nowojorskim Bronksie. Jego rodzicami byli żydowscy imigranci ze wschodniej Europy. Jako dziecko zafascynowany był archeologią i sztuką antyczną, w szczególności sztuką egipską, którą miał szansę podziwiać w nowojorskim Metropolitan Museum of Art. Już jako młody chłopak przejawiał zdolności artystyczne – liceum ukończył, zdobywając wyróżnienia za swoje rysunki. W 1936 roku po ukończeniu szkoły średniej studiował wieczorami na Arts Students League i już w 1938 roku rozpoczął pracę dla United Artists i Warner Brothers, gdzie odpowiedzialny był za tworzenie reklam – pracę tę kontynuował, wspinając się po kolejnych szczeblach kariery aż do pozycji dyrektora artystycznego w różnych agencjach reklamowych. Bass był w zasadzie bardzo zdolnym samoukiem bez akademickiego wykształcenia, które w jego przypadku ograniczało się tylko do kursów wieczornych. W latach 40. wyprowadził się do Kalifornii, głównie ze względu na skupiony tam przemysł filmowy. Bass stworzył materiały reklamowe do takich filmów jak Champion (1949) z Kirkiem Douglasem, Wszystko o Ewie (1950) z Bette Davis czy W samo południe (1952) z Garym Cooperem i Grace Kelly. Dużo pracował przy filmach Otto Premingera, tworząc plakaty do Niebieskiego księżyca (1953) czy do Carmen Jones (1954). To właśnie wtedy w jego karierze nastąpił przełom.

Otto Preminger był pod takim wrażeniem zaprojektowanego przez Bassa plakatu do Carmen Jones, że poprosił go także o stworzenie czołówki filmu. Zanim Saul Bass wszedł do gry w latach 50., napisy tytułowe filmów były proste i statyczne. Zawierały tytuł, ekipę twórców, a przede wszystkim wytwórnię i producenta, uwzględniając także wszystkie niezbędne loga. Prezentowano je zazwyczaj na bliżej nieokreślonym tle, na tle teatralnej kurtyny (w czasach kina niemego) czy po prostu na tle widoku miejsca akcji.

Dzięki twórczości Saula Bassa filmowe czołówki stały się sztuką, przestrzenią do ciekawego wykorzystania, polem popisu graficznych i typograficznych umiejętności projektanta. Bass całkowicie zrewolucjonizował czołówki filmowe, czyniąc je spektaklem samym w sobie. Używał szeregu różnych technik, w tym animacji wycinankowej oraz typografii kinetycznej, ponadto starał się w pomysłowy sposób stworzyć w czołówkach odpowiednią atmosferę, która miała wprowadzić widza w nastrój filmu. Jego celem była, jak sam mówił: “próba osiągnięcia prostej, wizualnej wypowiedzi, która mówi widzowi, o czym film jest, i przywołuje esencję zawartej w nim historii” [1]. Kiedy porównać czołówki filmowe z lat 20., 30. czy 40. z tymi stworzonymi przez Saula Bassa, łatwo zrozumieć Alvy’ego z Annie Hall (1977). W kultowej scenie z filmu Woody’ego Allena bohaterowie podjeżdżają taksówką pod kino. Alvy (Allen) pyta biletera, czy film już się zaczął, i otrzymuje odpowiedź twierdzącą: “Tak, dwie minuty temu”. “To koniec! Zapomnij! Nie mogę wejść” – krzyczy do Annie Hall, która bardzo rozsądnie odpowiada: “To tylko dwie minuty, Alvy”. Alvy jest nieugięty, mówiąc, że nie może wejść na film w połowie. No cóż, czołówkę w stylu Saula Bassa aż żal pominąć.

Lata 50. to dla Saula Bassa także duże zmiany w życiu prywatnym – w 1955 roku poznaje w pracy Elaine Makaturę, która w 1961 roku zostaje jego drugą żoną. Podobnie jak jej mąż, urodzona w 1927 roku w Nowym Jorku w rodzinie węgierskich imigrantów, Elaine od wczesnych lat była artystycznie uzdolniona. Zanim trafiła do firmy Bassa, pracowała jako projektantka mody.