KINO EUROPEJSKIE: Robert Bresson

Był zwolennikiem wielokrotnego powtarzania ujęć, a także odrzucania tych elementów, które mogą wpływać na fałszowanie prawdy. Uważał, że zwierciadłem duszy jest twarz.

Robert Bresson urodził się 25 września 1901 r. we Francji. Początkowo planował zostać malarzem – ukończył nawet paryską Akademię Sztuk Pięknych. Ostatecznie jednak zdecydował się związać swoje życie zawodowe z kinem. Został scenarzystą, współpracował m.in. z Frederikiem Zelnickiem (C’etait un musicien).

W latach 30. Bresson zrealizował swój pierwszy film krótkometrażowy pt. Affaires publiques. Swoją pasję zmuszony był przerwać na czas wojny – do wojska wstąpił w 1939 r. i aż 18 miesięcy spędził w obozie jenieckim. Do Paryża powrócił w 1941 roku. Pełnometrażowym filmem fabularnym zadebiutował w roku 1943 – były to Anioły grzechu, entuzjastycznie przyjęte zarówno przez krytyków, jak i publiczność. Swój ostatni film pt. Pieniądz zrealizował w 1983 r., po czym zrezygnował z reżyserowania. Zmarł w wieku 98 lat.

Ciekawostki:  

Damy z Lasku Bulońskiego oparte są na fragmencie powieści D. Diderota Kubuś Fatalista i jego pan

Bresson swoje poglądy na kino zawarł w pismach pt. Notatki o kinematografie

Główną rolę męską w Łagodnej gra Guy Frangin, 34-letni malarz, którego reżyser poznał na wystawie obrazów.

Najważniejsze nagrody:  

1989 – nagroda za całokształt twórczości na MFF w Wenecji

1983 – Pieniądz – nagroda dla najlepszego reżysera na MFF w Cannes

1983 – Pieniądz – nominacja do Złotej Palmy na MFF w Cannes

1977 – Prawdopodobnie diabeł – Nagroda specjalna Jury na festiwalu w Berlinie

1977 – Prawdopodobnie diabeł – nominacja do Złotego Niedźwiedzia na festiwalu w Berlinie

1971 – Cztery noce marzeń – nominacja do Złotego Niedźwiedzia na festiwalu w Berlinie

1969 – Łagodna – Srebrna Muszla na MFF w San Sebastian

1967 – nagroda honorowa w Cannes

1967 – Mouchette – nagroda OCIC na MFF w Cannes

1967 – Mouchette – nagroda Georgesa Meliesa

1967 – Mouchette – nagroda “Prix-Inter-Club du Cinema”

1962 – Proces Joanny d’Arc – Nagroda specjalna Jury na MFF w Cannes

1960 – Kieszonkowiec – nominacja do Złotego Niedźwiedzia na festiwalu w Berlinie

1957 – Ucieczka skazańca – nagroda dla najlepszego reżysera na MFF w Cannes

1951 – Dziennik wiejskiego proboszcza – nagroda specjalna festiwalu w Wenecji

Bresson uważał, że film powinien być dziełem od początku do końca autorskim, stworzonym wyłącznie przez artystę i w oparciu o jego wizję. Najważniejsza była dla niego forma, a dopiero poprzez nią wyrażała się treść.

Podstawowym celem filmu jako dzieła powinno być dotarcie do prawdy, w czym miały pomóc naturalna sceneria i brak interpretacji w przypadku gry aktorskiej. To dlatego reżyser zdecydował się zrezygnować z zawodowych aktorów na rzecz naturszczyków /amatorów. Aktor (model) musi całkowicie podporządkować się twórcy, musi odpowiadać psychofizycznie postaci, w którą się wciela i w związku z tym może pojawić się tylko w jednym filmie. Jak twierdził reżyser: „Kiedy widzę film z zawodowymi aktorami, uciekam przerażony; zbyt tu pachnie grymasem”.

Bresson był zwolennikiem wielokrotnego powtarzania ujęć, a także odrzucania tych elementów, które mogą wpływać na fałszowanie prawdy. Jego filmy są pozbawione dynamiki, minimalistyczne, pozornie wyprane z emocji. Charakterystyczna jest oszczędność środków wyrazu, odrzucanie efektowności i widowiskowości. Reżyser często sięgał po wielką światową literaturę – kilkukrotnie przenosił na ekran dzieła Dostojewskiego (Na los szczęścia Baltazarze, Kieszonkowiec, Cztery noce marzeń, Łagodna) czy Tołstoja (Pieniądz). Chętnie poruszał w swoich obrazach wątki związane ze świętością, bohaterstwem.

Bresson zwykle unikał stosowania kolorów w swoich filmach. Uważał, że kolor jest niebezpieczny, gdyż stwarza „fałszywy realizm”. Dopiero w Łagodnej po raz pierwszy zastosował barwną taśmę – i nawet był zadowolony z efektu.

W filmach Bressona najważniejsze jest to, co poza kadrem – nie ma w tych filmach rozbudowanych dialogów, narracja jest ascetyczna, pozbawiona emocji, surowa, a na plan pierwszy wysuwa się „wewnętrzny głos”, cisza, milczenie wyrażające całą gamę stanów emocjonalnych, odczuć, przeżyć („istotą kina nie jest ruch, tylko bezruch”). Fabuła, akcja, wydarzenia odgrywają tu rolę drugorzędną.

Reżyser często wykorzystywał studium ludzkiej twarzy. Uważał, że jest ona zwierciadłem duszy: „W twarzach zawarte jest wszystko. Wierzę, że kamera może odczytać, co się dzieje w ludzkim wnętrzu. Musi być w tym celu skierowana wprost na twarz”.

Bresson zazwyczaj rezygnował z muzyki, kładąc nacisk na dźwięki naturalne.

Filmografia:

1943 – Anioły grzechu

1944 – Damy z Lasku Bulońskiego

1950 – Dziennik wiejskiego proboszcza

1956 – Ucieczka skazańca

1959 – Kieszonkowiec

1962 – Proces Joanny d’Arc

1966 – Na los szczęścia Baltazarze

1967 – Mouchette

1969 – Łagodna

1971 – Cztery noce marzeń

1974 – Lancelot z Jeziora

1977 – Prawdopodobnie diabeł

1983 – Pieniądz

Mielcarek M., Pawlak E.: Ilustrowany leksykon filmu europejskiego.  Wydawnictwo KURPISZ S.A. Poznań, 2003. FILM, nr 2/2000.

tekst z archiwum film.org.pl