MIND GAME. Animacja, która zainspirowała twórców „Wszystko wszędzie naraz”

Nishi jest klasycznym filmowym przegrywem. Nieśmiałym, nieszczęśliwie zakochanym, początkującym artystą. Kino kocha takich bohaterów, co najmniej od czasów Charliego Chaplina i Bustera Keatona: zmiażdżonych przez życie, kulących się w sobie. Nic tak nie satysfakcjonuje, jak ich powolna przemiana. Od zera do bohatera. Tyle że Nishi czasu na przemianę za bardzo nie ma. Dziewczyna, którą darzy uczuciem, znajduje się nagle w śmiertelnym niebezpieczeństwie – do baru wpada dwóch gangsterów, wymachując przy tym naładowanymi spluwami. Nishi najpierw trzęsie się ze strachu, w końcu jednak decyduje się na reakcję. Narwany gangster, a jednocześnie kluczowy zawodnik lokalnej drużyny piłkarskiej, nie daje mu nawet dokończyć zdania – ładuje pistolet w tyłek bohatera i z perwersyjnym uśmiechem na ustach pociąga za spust. Nishi umiera i to w wyjątkowo upokarzających okolicznościach: przedziurawiony na wylot, na podłodze podrzędnego sushi baru.

Oczywiście, w tym momencie film się nie kończy. Śmierć to dla Masaakiego Yuasy, bohatera retrospektywy tegorocznej edycji Animatora, zaledwie punkt wyjścia. Autor Mind Game to obecnie naczelny surrealista japońskiej animacji, dzierżący ten tytuł samodzielnie po przedwczesnym odejściu Satoshiego Kona. Zanim został animatorem na pełen etat, ukończył studia malarskie w rodzinnej Fukuoce – zainspirowany obrazami Salvadora Dalego. W jego wypowiedziach na temat własnego procesu twórczego usłyszeć można dalekie echa charakterystycznej dla surrealistów, a wylansowanej przez André Bretona metody „zapisu automatycznego”: reżyser twierdzi, że rozpoczynając film, nigdy nie wie, dokąd zmierza. Fabuła przychodzi do niego w trakcie pracy, tworzy się niejako samoistnie, razem z resztą dzieła. Dlatego śmierć Nishiego nie jest w Mind Game niczym ostatecznym. Bohater wykłóca się z Bogiem, tudzież inną istotą metafizyczną, o drugą szansę. I ją otrzymuje – albo i nie. Wszystko zależy od naszej interpretacji.

Trudno czasem za Mind Game nadążyć – stwierdziła Adriana Prodeus, szkicując na łamach „Kina” sylwetkę twórczą Yuasy. „To jazda bez trzymanki przez milion nieprzeżytych żyć, ocean niewykorzystanych potencjałów. A formalnie ogrom technik: sitodruk, impast malarski, komiks, kreskówka, wycinanka i do tego twarze aktorów. Jakby świat wyobraźni nie miał granic i trudno było za nią nadążyć, chcąc jej być naprawdę wiernym”. Najbardziej ekscytujący jest podczas seansu Mind Game właśnie ów brak granic: zupełnie tak jakby Yuasa postawił sobie za punkt honoru, aby nieustannie nas czymś zaskakiwać. Zniwelować nudę do absolutnego minimum. Regularnie miesza więc techniki, a jednocześnie dba o ciągłość zwrotów akcji – zawsze nieprzewidywalnych, podyktowanych mętną logiku snu lub narkotycznego tripa. Szalona ucieczka przed oddziałami Yakuzy kończy się w brzuchu wieloryba, a Wkraczając w pustkę oficjalnie spotyka Pinokia. Pobyt w trzewiach wielkiej ryby czytać można zresztą jako zakamuflowaną metaforę czyśćca. Bohaterowie, odcięci od świata zewnętrznego, kontemplują swoją przeszłość, raz po raz analizując podjęte decyzje. Oddają się hedonistycznym praktykom, aby po czasie dostrzec jałowość swojej egzystencji. W efekcie na nowo doceniają prawdziwe życie – prostą codzienność, którą utracili.

W kulminacyjnej sekwencji montażowej, rozciągniętej na dobre kilkanaście minut, Nishi i jego towarzysze niedoli podejmują heroiczną próbę ucieczki. Konstruują łódkę z napędem motorowym, a następnie rozpędzają się, korzystając z pływów morskich wewnątrz wieloryba. Kiedy łódka zawodzi, po prostu zaczynają biec po wodzie – ile sił w nogach. Z góry lecą na nich kolejne przeszkody: gigantyczne statki, pociągi, samoloty. Co tylko reżyser miał akurat w głowie. Ale oni się tym nie przejmują, dzielnie brnąc przed siebie: ku powierzchni, ku życiu.

Skomplikowana, niesamowicie intensywna sekwencja zapisała się na stałe w historii japońskiej animacji. I nie tylko. Zachwycili się nią również Daniel Kwan i Daniel Scheinert, autorzy Człowieka-scyzoryka oraz oscarowego Wszystko wszędzie naraz. Kwan wymienia Mind Game wśród swoich największych filmowych inspiracji: „Ostatnie pół godziny bardzo mnie poruszyło. A nie ma w nich nawet linijki dialogu. To czysty chaos. Pomyślałem, że gdyby tylko udało mi się osiągnąć coś podobnego w filmie aktorskim, to byłbym bardzo szczęśliwy”. Z perspektywy czasu można chyba powiedzieć, że mu się udało. Wystarczy spojrzeć jeszcze raz na finałową sekwencję walki z Wszystko wszędzie naraz – czerpiąca z abstrakcyjnego zakończenia Mind Game pełnymi garściami.

Przypowieść o emocjonalnym dorastaniu i braniu odpowiedzialności za własne życie. Przedśmiertne drgawki ugodzonego pociskiem umysłu. Ekspresywna oda do codziennych, prostych przyjemności, które niepostrzeżenie decydują o jakości naszego istnienia. Wybierzcie sami. Yuasa, jak na porządnego surrealistę przystało, niczego nam w Mind Game nie narzuca, pozostając – od samego początku do końca – na usługach własnej wyobraźni.